ترکیب فعلی: فرایندی صرفی یا نحوی؟ یک بررسی پیکره بنیاد

مقاله حاضر با مطالعه ترکیب‌ فعلی زبان فارسی تلاش دارد تا فرایند دخیل در ساخت این مقوله زایا را روشن سازد. ترکیب فعلی از انضمام سازه‌های موضوع، افزوده، صفت و یا گروه نحوی با ستاک فعل تشکیل می‌شود و هسته نحوی این ساخت بر‌گرفته از فعل است. مقایسه پیکره ترکیب فعلی (8481) با داده‌های ترکیب غیر‌فعلی رساله خباز (1385) که بالغ بر 3974 مورد است و هر دو از فرهنگ بزرگ سخن انوری (1386) استخراج شده‌اند نشان می‌دهد که این مقوله زبانی در زبان فارسی بیش از دو برابر ترکیب غیر‌فعلی زایاست. مطالعه مشخصه‌های نحوی و صرفی ترکیب فعلی زبان فارسی مؤید آن است که ترکیب فعلی نمی‌تواند صرفاً فرایندی نحوی و یا صرفی باشد، بلکه فرایندی صرفی-نحوی است که بیشتر از ویژگی‌های نحوی برخوردار است. مطالعه واژه‌های مرکب فعلی بر پایه معیار‌های صرفی و نحوی (ارجاع غیرضمیری، فرایند واژه‌سازی، بی‌قاعدگی، تکرار‌پذیری، ساخت سازه‌ای، روابط سازه‌ها، هم‌پایگی و حذف، پرسشواژه‌ها، زایایی، نمود، انسجام صرفی و نحوی، گسترش‌پذیری و یا گسترش ناپذیری و شفافیت و تیرگی معنایی) نشان می‌دهد که ترکیب فعلی در زبان فارسی فرایندی صرفی- نحوی است. علاوه بر این، اتصال تکواژ‌های تصریفی به کل ترکیب و در میان سازه‌های ترکیب، ترکیب‌های شفاف، تیره، گسترش‌پذیر و گسترش‌ناپذیر مؤید آن است که این مقوله زبانی همزمان رفتاری همانند ساخت‌های صرفی و نحوی دارد.